مجوز متن باز نوعی لایسنس برای نرم‌افزارها و دیگر محصولات است که به کد منبع برای استفاده یا تغییر تحت شرایط تعریف شده و خاصی اجازه دسترسی می‌دهد.
مجوز یا لایسنس (License) در مهندسی کامپیوتر به معنای مجوز استفاده از نرم‌افزار است. لایسنس نرم‌افزار یک توافقنامه رسمی است که چهارچوب و چگونگی استفاده از یک نرم‌افزار را مشخص می‌کند. هدف اصلی استفاده از لایسنس ، حفظ مالکیت معنوی یا کپی رایت (Copyright) یک اثر است.
نرم افزار متن باز دارای مجوز آزاد معمولا رایگان در دسترس هستند. مجوزها که تنها اجازه توزیع مجدد تجاری یا تغییر کد منبع برای استفاده شخصی را می‌دهد معمولاً به عنوان مجوزهای متن باز در نظر گرفته نمی‌شود.
با این حال ممکن است مجوز متن باز محدودیت‌هایی داشته باشد به خصوص در مورد مبدأ نرم‌افزار ، از جمله نیاز به حفظ نام نویسندگان و یک بیانیه کپی‌رایت در داخل کد یا نیاز برای توزیع مجدد نرم‌افزار مجاز فقط تحت همان مجوز.
در این مقاله، شما را با مفهوم مجوزهای Open Source آشنا خواهیم کرد و لایسنس‌های متن‌باز را با لایسنس‌های آزاد مقایسه و هر یک را معرفی خواهیم کرد.
دلایل پیدایش مجوز متن باز
توسعه دهندگان با هدف فراهم کردن دسترسی همگانی ، لایسنس‌های متن‌باز (Open Source) را عرضه می‌کنند. آنان در عرضه لایسنس نرم‌افزارهای متن‌باز ، کد منبع (Source Code) را با شرایط و ضوابط خاصی ، برای استفاده و اصلاح و توزیع در دسترس قرار می‌دهند.
اگر توسعه‌دهنده یا مالک اثر حمایت‌های قانونی بیشتری بخواهد ، می‌تواند حق امتیاز دریافت کند و زیر چتر قوانین مالکیت معنوی قرار بگیرد البته کپی‌رایت بدین معنا نیست که اگر مراحل قانونی طی نشود ، شما نمی‌توانید از این حق استفاده کنید بلکه حق شما محفوظ است.
همه کشورهای عضو توافقنامه بین‌المللی کپی رایت ، حق مالکیت معنوی به طور خودکار به همه آثار و محصولات تعلق می‌گیرد و به ثبت در اداره‌های دولتی نیازی نیست البته ثبت قانونی به عنوان مدرکی برای اثبات معتبر بودن کپی‌رایت تلقی می‌شود.
دفتر حق تکثیر ایالات متحده آمریکا که زیر نظر کنگره این کشور فعالیت می‌کند ، حق تکثیر یا همان کپی‌رایت را تعریف می‌کند.
اگر مالک یک اثر عبارت All Rights Reserved یا تمام حقوق محفوظ است را ذکر کند یعنی حق نسخه برداری را برای خود محفوظ می‌داند و نمی‌گذارد دیگران بدون اجازه از آن بهره برداری کنند و پدیدآورندگان حق دارند روی نحوه استفاده از محصول خود شروطی بگذارند.
موضوع دیگری که باید به آن اشاره کرد، این است که اگر برای سازمان یا شرکتی کار می‌کنید و محصول یا اثری با تفکر و تلاش شما تولید می‌شود ، متعلق به آن ارگان است زیرا آن‌ها برای این کار به شما پول می‌دهند. به همین خاطر انتشار بدون اجازه این اثر عواقب قانونی دارد و شما حق مالکیت و کپی رایت آن را ندارید.
پیش از سال ۱۹۷۰ این نوع محدودیت‌ها اعمال نمی‌شد و نرم‌افزارها معمولا همراه با کد منبع (Source Code) عرضه می‌شدند. این یعنی کاربران آزاد بودند تا نرم‌افزار را به دلخواه خود تغییر دهند و به اشتراک بگذارند.
مجوز نرم افزار آزاد و مجوز نرم افزار متن باز
با گذشت زمان تولید کنندگان نرم‌افزار با هدف افزایش فروش این گونه فعالیت‌ها را محدود کردند چون بعضی از کاربران نرم‌افزار هزینه‌ای پرداخت نمی‌کردند و در عمل به سازنده و عرضه کننده نرم‌افزار ضرر می‌رساندند.
این محدودیت‌ها سبب ایجاد و توسعه دو جنبش شد: یکی جنبش نرم افزار آزاد و دیگری جنبش نرم افزار متن‌باز .
اگرچه این دو با هم متفاوت هستند اما هر دو جنبش استدلال می‌کنند که کاربران نرم افزار باید بتوانند به کد منبع برنامه دسترسی داشته باشند و آزادانه و به دلخواه خود تغییرش دهند و آن را در هر زمان با فرد دیگری به اشتراک بگذارند.
بین لایسنس‌های نرم افزار آزاد و لایسنس‌های نرم افزار متن باز شباهت زیادی وجود دارد که تقریبا همه نرم‌افزارهای متن باز در واقع آزاد هستند و از طریق نوع خاصی از لایسنس منتشر می‌شوند.
معمولا نرم‌افزارهای آزاد یا متن باز بر آزادی حقوق کاربران تأکید می‌کنند اما گاهی اوقات این نام‌ها با رایگان بودن اشتباه گرفته می‌شود. نرم‌افزار متن باز همیشه رایگان ارائه نمی‌شود بلکه کد منبع آن رایگان در دسترس عموم قرار می‌گیرد.
منبع : wikipedia